تاریخ پرفراز و نشیب ارمنستان

قفقازستان - ارمنستان هم مانند سایر کشورها و جمهوری های قفقاز تاریخ پرفراز و نشیبی دارد بطوریکه مطالعه این تاریخ از حوصله اکثر افراد معمولی و غیر تاریخدان خارج است. در این وبلاگ هم قصد ندارم  وارد جزئیات تاریخ این کشور بشوم بلکه پیشتر بخشهای خاصی از تاریخ که ممکن است مورد علاقه عموم باشد را با هم بازنگری میکنیم بویژه بخشهایی از تاریخ ارمنستان که در ارتباط با تاریخ ایران است.

اما چرا تاریخ مردمان قفقاز پرفراز و نشیب است ؟ به چند دلیل اینجا اشاره می کنم:

- انسانها از دیرباز در قفقاز می زیسته اند. تاریخ این منطقه بسیار طولانی است. اگر دوران ماقبل تاریخ را هم بخشی از تاریخ به حساب بیاوریم، تاریخ قفقاز یکی از طولانی ترین تاریخهای جهان خواهد شد. کشفیات جدید باستان شناسی نشان داده است که قفقاز یکی از محلهای زندگی انسان اولیه بوده است. از این گذشته تمدن های باستانی متعددی در این منطقه از جهان شکل گرفته است که در پستهای اینده در مورد برخی از آنها سخن خواهیم گفت. خلاصه کلام اینکه تاریخ قفقاز تاریخ دور و درازی است.

- منطقه قفقاز محل اتصال مرزهای امپراتوری های مختلف در طول تاریخ بوده است و به همین سبب این سرزمین ها زیر سیطره امپراتوری های گوناگونی بوده اند. ارمنستان در دوره های گوناگون زیر سیطره امپراتوری های ایرانی، روم، روم شرقی، عثمانی و شوروی بوده است. بنابراین برای مطالعه تاریخ ارمنستان ناچار هستیم که تاریخ هریک از این امپراتوری ها را مرور کنیم.

- شاید بخاطر دست به دست شدن بین امپراتوری های گوناگون مردم این سرزمین ها در هیچیک از امپراتوری های جهانی هضم نشده اند. آنها از امپراتوریهای مسلط تاثیر پذیرفته اند و بنوبه خود تاثیر گذار هم بوده اند و در دورانهایی توانسته اند حکومتهای مستقل تشکیل بدهند. از دوران بعد از فروپاشی شوروی این کشورها تاکید زیادی بر تاریخ دورانهایی دارند که بطور مستقل از امپراتوری ها زندگی کرده اند.

- همانطور که میدانیم در امپراتوری ها مردم مناطق مختلف حکومتهای محلی خود را داشتند. تاریخ مردم قفقاز و در نتیجه تاریخ ارمنستان را بدون در نظر گرفتن تاریخ این حکومتهای محلی نمی توان تصور کرد.

و ..... بطور خلاصه تاریخ ارمنستان بخشی از تاریخ چندین امپراتوری جهانی، تاریخ حاکمان محلی و تاریخ تمدنهای باستانی است.

ارمنستان در دوران ماقبل تاریخ

در حفاری های دهه شصت میلادی آثاری از زندگی انسان مربوط به 48 هزار سال پیش در ارمنستان بدست آمد. حفاری های سالهای اخیر نشان داده است که قدمت بشر در این مناطق بسیار بیش از اینها و به انسانهای اولیه می رسد.

اما از گذشته از بحث آثار وجود انسان در این سرزمین، در سالهای 2010 و 2011 ثابت گردید که تمدنهایی باستانی در این سرزمین وجود می داشتند. قدیمی ترین کفش جهان، باستانی ترین دامن بشر که از کاه درست می شد و کهنه ترین تجهیزات ساخت شراب در ارمنستان کنونی کشف شدند. حدس زده می شود که بین 4 هزار تا 6 هزار سال پیش از میلاد تمدنهایی در این سرزمین وجود داشته اند.

دوران برنز یا عصر مفرغ

واژه ارمنی Armani نخستین بار در کتیبه هایی مربوط به دوران نارام سین در 2300 سال پیش از میلاد نقش بسته است.

بین سالهای 1200 تا 800 پیش از میلاد ارمنستان بخشی از پادشاهی نائیری بود. نائیری نامی است که آشوریان به سرزمین اورارتو داده اند اما حکومتهای این منطقه تا پیش از قرن نهم قبل از میلاد پراکنده بودند.

دوران آهن

در تاریخ ارمنستان آرامه یا آرامو را بنیانگذار پادشاهی اورارتور می دانند. این پادشاهی در قرن نهم پیش از میلاد تا سال 585 پیش از میلاد بر منطقه اورارتور حکومت می کرد.

تا همینجا بحث های زیادی در می گیرد. برخی قبول ندارند که پادشاهی نائیری همان پادشاهی اورارتور بود واینکه اورارتور تا چه حد تمدنی ارمنی بود نیز بحث دیگری است. بهرحال آنچه گفته شد هما ن است که امروزه در کتابهای تاریخ ارمنستان روایت می شود.

دوران باستان

پس از سقوط پادشهای اوراتور خاندانی بر ارمنستان حکومت می کردند که به آنها دودمان اروندی می گویند. دودمان اروندی در زمانهایی مستقل بودند و دوره هایی نیز ساتراپی مادها و هخامنشایان به حساب می آمدند. بموجب برخی از روایات داریوش سوم پیش از نشستن بر مسند پادشاهی هخامنشی ساتراپ ارمنستان بود.

دودمان آرتاشسی

حدود سال 190 پیش از میلاد آرتاشس یکم پادشاه ارمنستان شد. او شهری به نام آرتاشات در دامنه کوه آرارات بنا کرد که پایتخت آن روز ارمنستان گردید. آرتاشس یکم برای بزرگ جلوه دادن شاهان، کیش پرستش شاهان را در ارمنستان رواج داد. پس از آرتاشس یکم دو فرزندش آرتاوازد یکم و تیگران یکم به شهریاری رسیدند. در همین دوران در ایران حکومت اشکانیان روی کار امده بود.

حکومت آرتاشسی پس آرتاشس تحت سیطره رومیان در آمد و پادشاهان آرتاشسی زیر سلطه رومی ها حکومت می کردنند. دودمان آرتاشسی در حدود سالهای مقارن با میلاد مسیح منقرض شدند.

بعد از سقوط دودمان آرتاشسی ارمنستان بین امپراتوری های روم و پارت دست بدست می شد.

استان ارمنستان در امپراتوری روم

در سال 114 میلادی تراژان قیصر روم ارمنستان را بطور کامل تصرف نمود و این سرزمین بصورت یکی از استانهای امپراتور روم درآمد.

در سال 363 میلادی بموجب پیمانی که بین امپراتوری رو م شرقی و ساسانیان به امضاء رسید ارمنستان غربی به روم شرقی واگذار شد و ارمنستان شرقی تحت کنترل ساسانیان درآمد. ارمنستان شرقی مرزهای کشور کنونی ارمنستان را در بر میگیرد.

نخستین ملت مسیحی

نفوذ مسیحیت در ارمنستان از همان دههای اولیه میلادی آغاز شد اما بطور کلاسیک گفته می شود در سال 301 میلادی مردم ارمنستان نخستین ملتی بودند که مسیحیت را بعنوان دین رسمی پذیرفتند. کلیسای ارامنه مستقل از کلیسای کاتولیک و کلیسای ارتودکس شرقی بوده است. گریگور لوساوریچ Գրիգոր Լուսավորիչ یا گروگور روشنگر نخستین رهبر مذهبی کلیسای ارمنی بود. گریگور ایرانی‌تبار و فرزند یک پارتی به نام آناک بود. تبار گریگور از سوی پدر به خاندان شاهی اشکانی می‌رسید.

در اوایل قرن پنجم میلادی الفبای ارمنی اختراع شد. ابداع الفبای ارمنی را به مسروپ ماشتوتس مقدس Մեսրոպ Մաշտոց نسبت می دهند، هم او بود که نخستین مدرسه ارمنی را ایجاد کرد.

گرویدن به دین مسیحیت ، داشتن کلیسا و خط ویژه که نظام آموزش و پروش ویژه ای را تشکیل می داد، قدرت و هویت خاصی به آنها داده بود و برخی را به این نتیجه رسانده بود که می توانند در برابر امپراتوری زمان قدم علم کنند. ارمنی ها در برابر امپراتور ساسانی دست به شوروش می زنند. رهبر نیروی های شوروشی وارتان مامیگونیان بود که در جنگ با سپاه ساسانی به قتل رسید. امروزه در ارمنستان او را یک قهرمان ملی می دانند. جنگ میان شورشیان ارمنی و سپاه ساسانی که در سال 451 میلادی بوقوع پیوست، نبرد آوارایر Ավարայրի ճակատամարտ نام گرفته است. نبرد آوارایر منجر به شکست شورشیان شد و گفته می شود 9 سردار ارمنی در آن واقعه کشته شدند.

یزگرد دوم پادشاه ساسانی به ارمنی ها آزادی دینی و فرهنگی داد. این آزادی ها درچهارچوب پیمانی موسوم به نوارساک Treaty of Nvarsak در سال 484 میلادی رسمیت یافت.

پادشاهی های ارمنی

بجز اورارتور و آرتاشسی که پیشتر معرفی شدند، در تاریخ ارمنستان این پادشاهی ها نیز حکومت داشته اند: باگراتونی و آرتسرونی. دودمان روبنی و دودمان هتومی پادشاهی های ارمنی در سرزمین کلیکیه یا کلیکیا بودند.

نسل کشی ارامنه

نسل کشی ارامنه Հայոց Ցեղասպանություն یا جنایت بزرگ Մեծ Եղեռն به نابودی جمعیت ارمنی ساکن سرزمین‌های تحت کنترل امپراتوری عثمانی در خلال و درست پس از جنگ جهانی اول (۱۹۱۵ تا ۱۹۱۷ میلادی) توسط دولتمردان عثمانی و رهبران قیام ترکان جوان اطلاق می‌شود. این واقعه تاثیر بسیار مهمی در سیاست خارجی دولت کنونی ارمنستان داشته است.

جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی

جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی Армя́нская Сове́тская Социалисти́ческая Респу́блика یکی از 15 جمهوری تشکیل دهنده اتحاد جماهیر شوروی بود. این جمهوری در سال 1920 تاسیس شد یعنی زمانی که اتحاد شوروی کنترل خود را بر جمهوری یکم ارمنستان First Republic of Armenia آغاز کرد. اما سال 1922 بطور رسمی بخشی از اتحاد شوروی شد.

جمهوری ارمنستان

در 21 سپتامبر 1991 ارمنستان از شوروی جدا شد و کشور مستقل جمهوری ارمنستان بوجود آمد و قانون اساسی این کشور در سال 1995 به تصویب رسید.

نخستین رئیس جمهور ارمنستان لوان تر پتروسیان بود. بعد از او روبرت کوچاریان از سال 1998 تا 2008 رئیس جمهور شد.

رئیس جمهور کنونی ارمنستان سرژ سرکیسیان است که از سال 2008 تاکنون در این منصب بوده است.

سخن آخر

چند سطری که برایتان اوردم، اطلاعات کلی درباره تاریخ ارمنستان بود و مناسب برای کسی که می خواهد در مدت چند دقیقه یک اشنایی کلی با تاریخ این کشور پیدا کند. بدیهی است در اینترنت می توان منابع مفصلی در مورد هر یک از بخشهای مطرح شده در این مقاله پیدا کرد.

در پستهای بعدی سعی می کنم، گوشه های جالب از تاریخ ارمنستان را نیز بازگو کنم بویژه بخش هایی که در ارتباط با تاریخ ایران است.