ایروان

ایروان Երևան یا یروان Yerevan پایتخت ارمنستان و بزرگترین شهر این کشور است. ایروان یکی از قدیمی ترین شهرهای همیشه آباد جهان است. شهر ایروان در کنار رودخانه هرازدان مرکز اداری، فرهنگی و صنعتی کشور ارمنستان است. این شهر از سال 1918 پایتخت ارمنستان بوده است.

تاریخ ایروان به قرن هشتم پیش از میلاد برمی گردد، سال 782 قبل از میلاد که آرگیشتی یکم پادشاه اورارتو قلعه اربونی را بنا نهاد. اربونی یک مرکز اداری و مذهبی عظیم و یک پایتخت کامل بود. پس از جنگ جهانی اول ایروان پایتخت نخستین جمهوری ارمنستان اعلام شد،شهری با هزاران بازمانده از جنایت نسل کشی ارامنه. در قرن بیستم با پیوستن ارمنستان به اتحاد شوروی شهر ایروان بسرعت توسعه پیدا کرد، در طی چند دهه ایروان از شهری کوچک به یک  مرکز عمده فرهنگی، هنری و صنعتی تبدیل شد.

از سال 2000 و همگام با رشد اقتصادی ارمنستان ساخت و ساز مدرن در ایروان آغاز شد و مراکز خرید جدید، رستورانها و کافه های مختلف در شهر شروع به ظهور کرند.

بر اساس برآورد سال 2011 جمعیت ایروان حدود یک میلیون و صد و بیست هزار نفر می باشد که 34 درصد از جمعیت کل ارمنستان را تشکیل میدهد.

نام ایروان

گفته می شود که نام شهر ایروان به یرواند چهارم Yervand پادشاه دودمان اروندی و بیانگذار یرواندشت Yervandashat بر می گردد. برخی از پژوهشگران نام ایروان را برگرفته از نام قلعه اربونی در پادشاهی اورارتو می دانند، اربونی = اروانی = اروان = یروان Erebuni = Erevani = Erevan = Yerevan ، سنگ نبشته های تاریخی این نظریه را تایید می کند.

سمبل شهر ایروان کوه آرارات است، از همه مناطق شهر می توان این کوه را دید.

تاریخ

از ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد، انسانها در محدوده ایروان زندگی می‌کرده‌اند. استحکامات عصر برنز شامل شنگاویت، کارمیربلور، کارمیربرد و بردادزور در این منطقه یافت شده‌اند. کاوش‌های باستان‌شناسی قلعه اورارتویی به نام اربونی را که در 782 پیش از میلاد و بنا به دستور شاه آرگیشتی اول بنا شده بود را نمایان ساخت که در محل ایروان فعلی و برای محافظت از حملات قفقازیان شمالی قرار داشت. کانال‌های آبیاری و مخرن آب اورارتویی نیز در این محل کشف شده‌است.

بین قرون 4 و 6 میلادی ایروان یکی از مراکز عمده ساتراپ ارمنی در پادشاهی هخامنشی بود.

بین سده چهارم پیش از میلاد و قرن سوم میلادی یعنی نزدیک به هفتصد از تاریخ ایروان به عصر سیاه ایروان Yerevan Dark Ages معروف است زیرا دانش تاریخی این دوران در دسترس نیست.

ارمنستان در سال 301 میلادی به دین مسیحیت گرایید و نخستین کلیسای ایروان بنام کلیسای سنت پیتر و پاول در قرن پنجم میلادی ساخته شد. این کلیسا در سال 1931 و در دوران کمونیسم تخریب شد و به سال سینما تبدیل گردید.

در دوران حمله اعراب، ایروان در سال 658 به دست آنها افتاد. از آن زمان به مرکزی استراتژیک به عنوان گذرگاه کاروان‌های بازرگانی اروپا و هند مبدل شد.

بین سده‌های 9 و 11 و پیش از حمله سلجوقیان، ایروان بخش امنی در پادشاهی باگراتونی بود.

ایروان در 1387 میلادی به چنگ تیمور درآمد و به تاراج رفت. بعدها شهر به عنوان مرکز اجرایی ایلخانیان درآمد.

ایروان به لحاظ اهمیت راهبردی خود در طی قرن‌ها، بارها میان عثمانی‌ها و ایرانیان رد و بدل شد. در اوج جنگ‌های میان ایران و عثمانی در 1513 تا 1737، شهر 14 بار دست به دست شد. در سال 1604 میلادی به فرمان شاه عباس اول دهها هزار ارمنی به مناطق مرکزی ایران مهاجرت کردند و در نتیجه ایروان بصورت شهری درآمد که 80 درصد از ساکنان آن را مسلمانان تشکیل می دادند در حالیکه جمعیت ارمنیان محلی باقی‌مانده در سرزمین به 20 درصد هم نمی‌رسید.

در 7 جون 1679 یک زمین‌لرزه سهمناک شهر ایروان را به خاک نشانید.

در طی جنگ ایران و روس، و در تاریخ 1 اکتبر 1827 شهر ایروان به دست ارتش روس افتاد و در 1828 بر اساس عهدنامه ترکمنچای رسمن از تسلط ایرانیان خارج شد. با تصرف ایروان توسط روسها بسیاری از ارمنه از ایران و ترکیه به ایروان بازگشتند و دوباره ارامنه اکثریت جمعیت شهر را بدست آوردند.

در آعاز قرن بیستم میلادی ایروان شهر کوچکی بود با جمعیت حدود 30 هزار نفر. در 26 می 1919 دولت قانون تاسیس دانشگاه دولتی ایروان را تصویب کرد. دانشگاه دولتی ایروان در خیابان استافیان یا آبویان امروزی قرار گرفته است.

طرح جامع شهری ایروان در سال 1924 به تصویب رسید.ایروان نخستین شهر در امپراتوری شوروی بود که طرح جامع شهری برای آن تصویب شد.

جغرافیا

ایروان در دامنه کوه آرارات و بر کرانه رود هرازدان بنا شده‌است. این شهر در تقسیمات کشور ارمنستان تابع هیچ استانی نیست و در واقع در مرز چهار استان کوتایک در شمال، آرارات در جنوب، آرماویر در جنوب غربی و آراگاتسوتن در شمال غربی قرار دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا از بین 900 متر تا 1300 متر می‌باشد.

شهر ایروان از مراکز مهم اصلی صنعتی، فرهنگی، و علمی منطقه قفقاز است. خطوط راه آهن گسترده‌ای از این شهر منشعب شده و شهر مرکز بازرگانی فراورده‌های کشاورزی است. علاوه بر این، کارخانه‌های ایروان در زمینه فراوری فلزات، ماشین‌افزار، لوازم برقی، شیمیایی، بافندگی و غذایی فعالیت دارند.

آب و هوای ایروان قاره ای نیمه خشک است که تحت تاثیر اقلیم کوهستانی قرار دارد، با تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای سرد و برفی.شهر ایروان جلگه ای است که توسط کوهها احاطه شده است. تابستانها بطور معمول هوا خیلی گرم می شود بطوریکه در ماه آگوست دما تا 40 درجه سلسیوس بالا میرود. زمستانها اغلب برفی و یخزده است و بطور معمول دمای هوا در ماه ژانویه تا منهای 15 درجه پایین می رود. میزان براندگی در شهر کم می باشد و متوسط براش سالانه حدود 318 میلیمتر می باشد. شهر ایروان بطور متوسط 2700 ساعت در سال هوا آفتابی است.

مناطق شهرداری

شهر ایروان به 12 منطقه شهرداری تقسیم می شود. هر منطقه شهرداری یک شهردار دارد که با رای ساکنان انتخاب می شود. منطقه های شهری ایروان عبارتند از:

- اجپنیاک Աջափնյակ Ajapnyak

- اربکیر Արաբկիր Arabkir

- اوان Ավան Avan

- داوتاشن Դավթաշեն Davtashen

- اربونی Էրեբունի Erebuni

- کاناکر زیتون Քանաքեր Զեյթուն Kanaker Zeytun

- کنترون Կենտրոն Kentron

- مالاتیا سباسیا Մալաթիա Սեբաստիա Malatia Sebastia

- نورک ماراش Նորք Մարաշ Nork Marash

- نور نورک Նոր Նորք Nor Nork

- نوباراشن Նուբարաշեն Nubarashen

- شنگاویت Շենգավիթ Shengavit

مراکز فرهنگی و مذهبی

بزرگترین کلیسای ارمنی جهان Surp Grigor Lusavorich Yekeghetsi در مرکز شهر ایروان یا منطقه کنترون قرار گرفته است. این کلیسا در سال 2001 افتتاح شد.

مسجد کبود ایروان که در دهه 90 میلادی توسط جمهوری اسلامی افتتاح شد تنها مسجد فعال در شهر ایروان است.

در شهر ایروان دهها موزه و کتابخانه وجود دارد. بزرگترین موزه ارمنستان، گالری ملی ارمنستان Հայաստանի ազգային պատկերասրահ نام دارد که در شهر ایروان قرار گرفته است. موزه تاریخ ارمنستان Հայաստանի Պատմության Թանգարան، موزه هنری کافسجیان Գաֆեսճյան արվեստի կենտրոն، بنیاد دستنوشته‌های کهن ماتناداران Մատենադարան و موزه نسل کشی ارامنه از موزه های معروف ایروان هستند. موزه هنر مدرن، گالری عکس کودکان و موزه مارتیروس ساریان نیز در شهر ایروان قرار گرفته اند.

معروف ترین سینماهای شهر ایروان سینما مسکو، سینما هایرنیک و سینما نائیری هستند.

تئاتر باله و اپرای ایروان دو سالن دارد، سالن کنسرت آرام خاچاتوریان و تئاتر ملی الکساندر اسپندریان.

گردشگری

توریسم سال به سال در کشور ارمنستان توسعه پیدا می کند و شهر ایروان مقصد اصلی گردشگران است. دیدنی های بسیاری در شهر ایروان وجود دارد: فواره های رقصان میدان جمهوری، محوطه اپرا، کاسکاد Կասկադ یا هزار پله،خرابه های شهر اربونی Arin Berd ، سایت تاریخی کارمیر بلور Կարմիր Բլուր و دیدنی های دیگر. هتل ماریوت، هتل رویال تولیپ و هتل کنگرس از معرورفترین هتلهای ایروان در مرکز شهر هستند. فرودگاه شهر ایروان زوارتنوتس Zvartnots نام دارد که در حال توسع می باشد. خیابان شمالی Հյուսիսային Պողոտա یکی از زیبا ترین خیابانهای ایروان برای گشت و گذار است. در شهرهای ایروان پارکهای متعددی وجود دارد. پارک عاشقان Սիրահարների Այգի در خیابان مارشال باقرامیان، پارک انگلیسی Անգլիական Այգի ، پارک عمومی اجاپنیاک Աջափնյակ վարչական շրջանի հանգստյան գոտի ، پارک تومانیان، پارک کومیتاس در شنگاویت، پارک واهان زاتیکیان در ماتیا سباسیا، پاراک داویت انهاقت در زیتون، پارک خانواده در آوان از جمله پارکهای بسیار معروف ایروان هستند. باغ وحش ایروان، سیرک ایروان و باغ گیاهشناسی ایروان هم را می توان از پارکهای ویژه ایروان به حساب آورد. شبها در ایروان کلوبها و بار های زیادی پذیرای گردشگران هستند.

آموزش عالی

در شهر ایروان دانشگاهها و مراکز آموزش عالی متعددی وجود دارد که مهمترین و معروف ترین آنها عبارتند از:

- دانشگاه دولتی ایروان YSU تاسیس سال 1919

- کنسرواتوار دولتی ایروان Կոմիտասի անվան Երեվանի Պետական Երաժշտական Կոնսերվատորիա

- دانشگاه علوم پرورشی ارمنستان ASPU

- دانشگاه پزشکی دولتی ایروان Մխիթար Հերացու անվան Երեվանի Պետական Բժշկական Համալսարան

- دانشگاه مهندسی دولتی ارمنستان SEUA

- دانشگاه دولتی اقتصاد ارمنستان ASUE

- دانشگاه دولتی عمران و معماری ایروان YSUAC

- دانشگاه امریکایی ارمنستان AUA

- دانشگاه فرانسوی ارمنستان Fondation Université Française en Arménie

- دانشگاه دولتی ارمنی-روسی RAU

مشاهیر ایروان

ایروان زادگاه بسیاری از مشاهیر و افراد سرشناس جهانی است. در اینجا تنها به معرفی چند تن از آنان اکتفا می کنم:

- هنریخ مخیتاریان: فوتبالیست ارمنی است که به عنوان هافبک در باشگاه بروسیا دورتموند در بوندس لیگای آلمان و تیم ملی فوتبال ارمنستان بازی می‌کند. میختاریان بهترین گلزن تاریخ ارمنستان است که از ژانویه ۲۰۰۷ ۱۲ گل در ۴۳ بازی به ثمر رسانده است.

- لئون آرونیان: لئون گریگوریویچ آرونیان شطرنج‌باز ارمنی که با ریتینگ 2816 در اگوست 2012 نفر سوم رنکینگ جهانی این رشته است. وی در ماه می 2012 ریتینگ 2825 را داشت که سومین ریتینگ برتر تاریخ است.

- شاوو اودادجیان: یک نوازنده ارمنی گیتار بیس در گروه سیستم آو ا داون است که از سال 1993 تا به امروز فعالیت می کند.

- سیلوا کاپوتیکیان: شاعر و نویسنده زن کودکان و نوجوانان، درگذشته به سال 2006

- خاچاطور آبوویان: خاچاتور آبویان نویسنده ارمنی و از مشاهیر ملی ارمنستان در اوایل قرن 19 میلادی

در صفحه ایروان ویکی پدیای فارسی نیز لیستی از شاعران پارسی گوی شهر ایروان آمده است که از میزان درستی آن اطلاعی ندارم. شاعران مورد اشاره عبارتند از: آشفته ایروانی، آشوب ایروانی، بیدل ایروانی، چشمه ایروانی، حجت ایروانی، حریف ایروانی، دلیل ایروانی، شاکر ایروانی، شهاب ایروانی، فخری ایروانی، قابل ایروانی، قدسی ایروانی، ناظم ایروانی.

تارنمای ایروان

وبسایت رسمی ایروان که توسط شهرداری این شهر اداره می شود اطلاعات مفید و جامعی از شهر ایروان در اختیار شما قرار می دهد. مطالب این وبسایت به سه زبان ارمنی، انگلیسی و روسی منتشر می شود.