تقسیمات کشوری در ارمنستان

مرز  marz که جمع آن می شود مرزر marzer، بزرگترین واحد تقسیمات کشوری در ارمنستان است و برخی میگویند که این واژه از پارسی میانه در زبان ارمنی وام گرفته شده است. کشور ارمنستان از 11 مرز մարզ تشکیل شده است. از این 11 مرز 10 تای آنها استان هستند، ایروان هم به تنهایی یک مرز به حساب می آید. بالاترین مقام اجرایی هر مرز، مرزپت marzpet نامیده می شود که میتوان آن را فرماندار ایالت نیز ترجمه کرد. ایروان مرزپت ندارد و بالاترین مقام اجرایی آن شهردار ایروان است. مرزهای کشور ارمنستان عبارتند از:

مرز ایروان

اطلاعات کلی در مورد این شهر در پست ایروان آورده شده است.

مرز شیراک

استان شیراک Շիրակ در شمال غربی ارمنستان قرار دارد و با کشورهای گرجستان و ترکیه هممرز است. شیراک به سرزمین خاش معروف است. خاش غذایی قفقازی است که از پاچه خوک تهیه می شود.شهرهای گیومری ، آرتیک و مارالیک در مرز شیراک قرار گرفته اند. گیومری که به لنیناکان نیز معروف است، دومین شهر پرجمعیت ارمنستان و مرکز استان شیراک است. فرودگاه بین المللی شیراک نیز در استان شیراک و در نزدیکی شهر گیومری قرار دارد.

مرز آرماویر

استان آرماویر استان کوچکی است در همسایگی ایروان. شهرهای آرماویر، واغارشاپات و متسامور در مرز آرماویر Արմավիր قرار گرفته اند. واغارشاپات یا واقارشاپات به اچمیازین معروف است. کلیسای اچمیازین که جایگاه جاثلیق کل ارامنه است در اینجا قرار دارد. شهر آرماویر پیشتر هکتمبریان نام داشت و هنوز هم به این نام معروف است، در این شهر یک باغ گیاهشناسی شخصی وجود دارد. موتسامور که به معنی مهمانسرا است برای جایگزین کردن کارکنان نیروگاه هسته‌ای ارمنستان در سال 1979 ساخته شد.

مرز لوری یا لری

استان لوری Լոռու در شمال ارمنستان قرار گرفته است و با کشور گرجستان هم مرز است. شهر وانادزور یا واناجور مرکز این استان و سومین شهر پرجمعیت ارمنستان است. وانادزور پیشتر کیروواکان نامیده میشد و هنوز هم به همین نام معروف است. شهرهای مهم دیگر این استان عبارتند از الاوردی یا همان الله وردی، اتپاوان و اسپیتاک.

بناهای مهم فرهنگی بسیاری در استان لوری واقع شده‌اند از جمله صومعه‌های هاغپات یا هاقپات، ساناهین، آختالا، خوراکرت، خوچاپ، آردوی، باسیلیکا و اودزون. استاد لوری زادگاه شخصیتهای مشهوری است از جمله سایات نووا شاعر و نوازنده کمانچه، هوانس تومانیان رمان نویس و شاعر برجسته ارمنی، آرتیوم میکویان طراح نامدار هواپیما در شوروی و آناستاس میکویان سیاستمدار معروف دوران شوروی.

استان لوری در زمین لرزه سال 1988 اسپیتاک آسیب فراوانی دید.

مرز آرارات

استان آرارات Արարատ بنام کوههای آرارات نامگذاری شده است. این استان با کشور ترکیه در غرب و با جمهوری خودمختار نخجوان در جنوب هم مرز است. مرکز استان شهر آرتاشات است که از سال 185 تا 120 پیش از میلاد پایتخت پادشاهی ارمنستان و مرکز سیاسی و فرهنگی ارمنی‌ها بشمار می‌آمد. یکی از شهرهای این استان نیز آرارات نام دارد که در 42 کیلومتری جنوب غربی ایروان واقع شده است.

ماسیس شهری است در استان آرارات که در کناره چپ رودخانه هرازدان و در ۱۴ کیلومتری جنوب ایروان واقع شده‌است. این شهر دارای ایستگاهی بزرگ برای قطارهای باری است که به شهر ایروان خدمات می‌دهد.

ودی یکی دیگر از شهرهای استان آرارات است.کارخانه اصلی تولید شراب و الکل ارمنستان به نام ودی‌آلکو در این شهر قرار گرفته. شراب شیرین این کارخانه که ورناشن نام دارد معروف است.

مرز کوتایک

استان کوتایک Կոտայք در مرکز کشور ارمنستان واقع شده است و مرکز آن شهر هرازدان است. معبد گارنی و صومعه گغارد یا گقارد نیز که از از سایتهای دیدنی ارمنستان است در این استان قرار گرفته اند. شهرهای دیگر این استان عبراتند از:

- آبوویان که در 10 کیلومتری شمال شرقی ایروان واقع شده است.

- بیورغاوان یا بیورقاوان که یک کارخانهٔ شیشه‌گری در آن وجود دارد و نام شهر نیز از نام همین کارخانه گرفته شده است.

- چارنتساوان

- نورهاچن یا نور آچن که در آن کارخانه الماس وجود دارد.

- تساخکادزور یا زاخکادزور که پیست اسکی آن معروف است و تفریحگاهی ییلاقی در تابستان نیز هست.

- یغوارد یا یقوارد که شهری کوچک و از کهن‌ترین اقامتگاه‌های بشری در منطقه است و در آن آثار معماری زیادی یافت می‌شود.

مرز گغارکونیک یا گقارکونیک

استان گغارکونیک Գեղարքունիք در شرق ارمنستان و در جوار جمهوری آذربایجان واقع شده است. نام این استان از شاه گقام گرفته شده است که از شاهان اسطوره ای ارمنستان است. کوههای گقاما و دریاچه گقام نیز نامشان منسوب به این پادشاه است. دریاچه گقام اکنون دریچه سوان نامیده می شود.دریاچه سوان سطح بزرگی از این استان را پوشانده و حوضه آبریز این دریاچه تشکیل شده از جویبارهای فراوانی که به رودخانه هرازدان و از آنجا به رود ارس فرو میریزند.

استان گقارکونیک بزرگترین استان ارمنستان است و 1200 کیلومتر مربع از مساحت آن توسط دریاچه سوان اشغال شده است. دریاچه سوان بزرگترین دریاچه قفقاز و یکی از توریستی ترین سایتهای ارمنستان است.

مرکز استان گقارکونیک شهر گاوار است که محلی ها به آن کیاوار می گویند. گاوار در کنار دریاچه سوان و در 98 کیلومتری ایروان واقع شده است. سایر شهرهای دیگر این استان عبارتند از: سوان، واردنیس، مارتونی و چامباراک یا قامباراک.

مرز سیونیک

استان سیونیک Սյունիք برای ما ایرانیان اهمیت خاصی دارد زیرا تنها استان هم مرز با ایران است.استان سیونیک به اسامی سیونیا، سیساکان و زنگزور نیز نامیده می شود.  20 درصد از استان سیونیک پوشیده از جنگل بلوط است که این جنگل‌ها رو به نابودی گذاشته‌است.

مرکز استان سیونیک شهر کاپان می باشد.نام اصلی این شهر در زمان قاجارها معدن بوده که بعدها به قاپان و از سال 1991 به کاپان تغییر یافته است.در میدان اصلی این شهر هتلی بلند و یک موزه قرار دارد. در کناره غربی شهر بر روی تپه ای در جنوب رود وغجی ویرانه‌های قلعه ای بنام دژ هالیدزور بجا مانده است. این ساختمان که در قرن 17 به‌عنوان یک صومعه ساخته شده بود در آغاز قرن 18 قرارگاه داوود بیگ سردسته جنگجویان آزادی‌بخش ارمنی بر علیه عثمانیان شد. سایر شهرهای استان سیونیک عبارتند از :

- آگاراک که در مرز ایران واقع شده است.یک پل ماشین رو بر روی رودخانه ارس آگاراک را به نوردوز در ایران متصل می کند. در نزدیکی آگاراک محل قدیمی روستای آگاراک قرار دارد که در آن دو کلیسای سده هفدهمی بنامهای آکناخاچ و آمناپرکیچ جای دارد.

- مغری یا مقری که در 9 کیلومتری آگاراک قرار گرفته است و چون از آگاراک بزرگتر است بعنوان شهر هم مرز ایران نیز در نظر گرفته می شود. در ارمنستان، پایانه و گمرک مرزی بین ایران و ارمنستان گاه بنام این شهر خوانده می شود. گفته می شود که نام این شهر از واژه پارسی مهر گرفته شده است.

- داستاکرت که شهر کوچکی است در پای کوه آیری و در سرچشمه رودخانه داستاکرت. واژه داستاکرت از واژه فارسی دستگرد گرفته شده است که در زمان ساسانیان به معنای زمینهای شاهی بود.

- گوریس که در 240 کیلومتری ایروان واقع شده است و عرقهای میوه آن معروف است.

- کاجران که به‌ خاطر معدن مس ومولیبدن خود معروف است. این معدن که زنگزور نام دارد باعث آلودگی رودخانه وغجی شده‌است.

- سیسیان که در کنار رود وروتان قرار گرفته است.

مرز آراگاتسوتن

نام استان آراگاتسوتن Արագածոտն از کوههای آراگاتس گرفته شده است. بلندترین قله ارمنستان به ارتفاع 4096 متر بنام قله آراگاتس بر فراز این کوهها قرار گرفته است. استان آراگاتسوتن در غرب ارمنستان قرار گرفته است و مرکز آن شهر آشتاراک می باشد. آشتاراک یکی از کهنترین سکونتگاه‌ها در ارمنستان است و آن منطقه آکنده از یادمانهای تاریخی و معماری است بطوریکه می‌توان آن را موزه روباز معماری کهن ارمنستان نامید. مردم آشتاراک مردمی شاعرپیشه، می دوست و خوشرو هستند و نویسندگان و سرایندگان و بزرگان زیادی را تحویل جامعه ارمنی داده اند.

شهرهای کوچک آپاران و تالین از دیگر شهرهای استان آراگاتسوتن هستند.

مرز تاووش

استان تاووش Տավուշ در شمال ارمنستان واقع شده است و با کشورهای گرجستان و آذربایجان هم مرز است. تاووش کوهستانی است و بخش اعظم آن در ارتفاع 800 تا 1000 متری از سطح دریا واقع شده است. تاووش رودخانه ها و منابع آبی فراوانی دارد. مرکز استان تاووش شهر ایجوان است. ایجوان از ایروان ۱۴۲ کیلومتر فاصله دارد و در دو سوی رود آغْستِو واقع شده‌است. ایجوان در مسیر یک شاهراه شرقی-غربی قرار دارد.

نام پیشین این شهر کاروانسرا بود که نامی است پارسی. ایجوان هم واژه‌ای ارمنی به همان معنی کاروانسرا و ترجمه آن است.

در محلی در کنار رود آغستو در نزدیکی شهر جایی است به نام حمام جلا که در آن محل بازمانده‌های یک کاروانسرای سده‌های میانه دیده می‌شود.در ورودی شهر ایجوان یک کارخانه بزرگ شراب‌سازی قرار دارد. سایر شهرهای استان تاووش عبارتند از: آیروم، برد، دیلیجان و نویمبریان

مرز وایوتس‌ جور

استان وایوتس‌جور Վայոց Ձոր یا وایوس دزور در جنوب ارمنستان قرار دارد و مرکز آن شهر یغگنادزور یا یقگنادزور است. شهر جرموک که چشمه های آب گرم و آب معدنی آن معروف است و شهر وایک در این استان قرار گرفته اند.